Tarkibida oltin mavjud bo‘lgan ma’danlarni yanchishda asosan sharli tegirmonlar qo‘llanilmoqda. Metallurgiya sanoatida sharli tegirmonlarni almashtirish va qayta o‘rnatish, bu – mashaqqatli va murakkab jarayon.

Bunday murakkab ishni atigi ikki sutkada amalga oshirishni mutlaqo tasavvur ham qila olmasdik. Qalovini topsang qor ham yonarkan. Biz, innovatsion yechim orqali bu natijaga erishdik va bu yangilik amalda o‘zini to‘la oqladi hamda korxona tarixida noyob amaliyot sifatida muhrlandi.

Joriy yilning sentabr oyida 1-gidrometallurgiya zavodida 1971-yildan buyon ishlatib kelinayotgan va jismonan eskirgan, og‘irligi 105 tonna bo‘lgan “MShS 32x31” rusumli sharli tegirmonni yangisiga almashtirish zarurati tug‘ildi. Mavjud texnik reglamentlarga ko‘ra, ushbu tegirmonni almashtirishga ma’lum vaqt talab etardi. Kombinat rahbariyati tomonidan tegirmonni qisqa muddatda almashtirish vazifasi qo‘yilganligi bois, biz bu masalani mas’ul mutaxassislar bilan birgalikda atroflicha muhokama qildik.

Bu masala bo‘yicha kombinatimiz bosh direktori Quvondiq Sanaqulovichga o‘z fikr-mulohazalarimizni bildirdik. Shunda, u kishi bu jarayonni necha kunda amalga oshirmoqchi ekanligimizni so‘radi. Biz, oldindan qilingan hisob-kitoblarga asosan, 5-6 kun ichida bajarishimizni aytdik. Bosh direktor esa tajriba sifatida bu ishni ikki kunda tugatish mumkinligini aytdilar. O‘zbekiston metallurgiya tajribasida tegirmonni almashtirish bunday qisqa fursatda amalga oshirilmagan edi.

Bildirilgan takliflarni amalga oshirish maqsadida, harakatga tushdik. Ayrim mutaxassislar tegirmonni butunlay tashqarida yig‘ib olishni, so‘ng binoning tom qismini ochgan holda, maxsus kranlar yordamida 20 metr balandlikdan pastga tushirib o‘rnatishni taklif etishdi. Boshqalar esa darvoza qismini buzib, tegirmonni ichkariga olib kirish mumkinligini ta’kidlashdi. Ammo, sharli tegirmon o‘zining jihozlari, barabani bilan birga 75 tonna og‘irlikka ega ekanligi, shuningdek, binoning eskiligi, vaqt juda cheklanganligi sababli hisob-kitoblar, tegirmonni ikki kunda yig‘ib, o‘rnatishning imkoni yo‘qligini ko‘rsatdi.

Ochig‘ini aytganda, yechim topa olmay, yana bosh direktorning huzurlariga bordik. Shunda, u kishi ushbu masalaning yechimini topganliklarini aytib, tajribali mutaxassis sifatida ish jarayonini muhandislik nuqtai-nazaridan qanday tashkil etish bo‘yicha interaktiv doskada chizmalar bilan batafsil tushuntirib berdilar. Ya’ni, ishlab chiqarish sur’atiga erishish uchun sexdagi eski tegirmonni to‘xtatmasdan, yangisini ochiq maydonda yarim tayyor holda yig‘adigan bo‘ldik. Tegirmonni ochiq maydonda yig‘ish ishchilar uchun yanada qulaylik yaratdi. Bu, haqiqatan ham eng samarali, xavfsiz va zararli omillardan xoli bo‘lgan yangi innovatsion yechim edi.

Qarangki, shuncha yillik tajribamiz bo‘la turib, bu haqda o‘ylab ham ko‘rmagan ekanmiz. Ushbu topshiriq bajarilishining mohiyati shundaki, tegirmon bino tashqarisida to‘rt bo‘lakda tayyorlanadigan bo‘ldi. Tajribada bu ishlar ilgari bino ichida, ishlab chiqarish jarayoni to‘xtatilgan holda bajarilgan, qismlar alohida yig‘ilgan, tayyorlangan va tegirmon yaxlit holga keltirilgan. Payvandlash ishlari esa tegirmon barabani ichida amalga oshirilgan. Bu esa ishni zararli omillar ostida bajarilishini taqoza etardi.

Bu ishimizga ko‘pchilik shubha bilan qaradi. Yashirishga ne hojat, hatto, o‘zimizda ham ikkilanishlar bor edi. Ammo, “ko‘z qo‘rqoq, qo‘l botir” deganlaridek, katta ishonch bilan 28-sentabr kuni soat 20:00 da ishni to‘rt smenada tashkil etib, ya’ni, tegirmonni ikki sutka ichida yangisiga almashtirishga kirishdik. Ishning to‘g‘ri va samarali tashkil etilgani dastlabki natijalarini ko‘rsata boshladi. O‘n ikki soatda tegirmonni demontaj qilishni muvaffaqiyatli yakunladik.

Sexdagi ko‘priksimon kranning yuk ko‘tarish qobiliyati 20 tonna ekanligini hisobga olib, tegirmonning har bir qismini 18 tonnadan oshmaydigan holda tayyorlashga kirishdik. Xususan, yigirma to‘rt qatorlik 72 ta futerovkaning asosiy qismi ochiq maydonda barabanga o‘rnatildi. Shuni ta’kidlash lozimki, avvalgi usulda ko‘pgina ishlar sharli tegirmon barabanining ichida bajarilar, bu esa payvandchilar, chilangar va boshqa mutaxassislar uchun ma’lum qiyinchiliklarni, xavfli va noqulay ish sharoitlarini keltirib chiqarardi. Yangilik sifatida ilk bor qo‘llanilayotgan tajribamizda asosiy ishlar ochiq maydonda bajarildi. Yana bir yutug‘imiz – barabanga o‘rnatiladigan barcha futerovkalar Navoiy mashinasozlik zavodida tayyorlanib, har biri qayerga o‘rnatilishi aniq belgilangani ishlarni jadallashtirishga imkon yaratdi. Bu orada bosh direktorimiz bir necha marotaba, asosan tungi smena vaqtida kelib, ish jarayonini nazorat qilib, o‘z maslahatlarini berib bordilar.

Orziqib kutilgan vaqt keldi. Malakali mutaxassislar Ruslan Sanayev, Sherzod Saidov, Jamshid Kenjayev, Vohid Hakimov, Hayot Qayumov, Umidjon Norqulov, Jamshid Turobov, Shahzod Abdullayev, Bahriddin Yuldashev, Oltin Mustafoyev singari mutaxassislar, shuningdek, Oliya Ibragimova, Sherali Husanov kabi kran mashinistlarining mohirona harakatlari hamda 1-gidrometallurgiya zavodi rahbariyatining mehnatlari natijasida yarim tayyor holatga keltirilgan sharli tegirmon ulkan kran yordamida o‘z o‘rniga qo‘yildi. Ishni belgilangan vaqtdan bir necha soniya oldin, ya’ni, 30-sentabr kuni soat 20:00 da yakunlashga erishdik. Odatga ko‘ra, sharli tegirmon ikki marotaba harakatga keltirilib, sinovdan o‘tkazildi va natijalar o‘zini oqladi. Ta’kidlash joizki, bu muvaffaqiyat Quvondiq Sanaqulovning tashabbusi va ko‘rsatmasi bilan eng maqbul innovatsion yechim bo‘ldi.

Yangi tegirmon qismlarini o‘rnatish jarayonida yangi texnik yechimlar topganimizni angladik. Jumladan, shu paytgacha suv sizib chiqmasligi uchun baraban va ikki tomondagi devorlarini (toretslar) bir-biriga payvandlab, mustahkamlar edik. Bu jarayonni amalga oshirish juda murakkab bo‘lib, ko‘p vaqt talab qilardi. Yangi taklif bo‘yicha payvandlash ishlari o‘rniga baraban va devorlar oralig‘iga rezina qoplamani o‘rnatish bilan cheklandik, ya’ni, 20 metrga yaqin payvandlash ishlari jarayondan mutlaqo olib tashlandi. Sharli tegirmon bir necha kundan beri ishlamoqda va suv sizib chiqish holati kuzatilmadi. Shunday qilib, murakkab va ko‘p vaqt talab etadigan usuldan voz kechib, samarali va tezkor yechim topildi.

Ilk bor amalga oshirilgan bunday yangi yondashuv, avvalo, sharli tegirmonni o‘rnatish vaqtini odatdagi holatdan 80 foizgacha qisqartirish mumkinligini ko‘rsatdi. Yangicha yondashuvning joriy etilishi xarajatlarni qisqartirib, 1,1 milliard so‘m miqdorida qo‘shimcha mahsulot ishlab chiqarish imkonini berdi.

Shuni alohida ta’kidlab o‘tish kerakki, kombinatimizda amalga oshirilgan bu tajriba muhandislik jihatdan hamda tegirmonlarni almashtirish muddatini qisqartirish va mablag‘ tejash borasida yangicha yondashuvni boshlab berdi. G‘oyatda murakkab va og‘ir jarayon hisoblangan sharli tegirmonni almashtirishning ikki kunda muvaffaqiyatli amalga oshirilishi nafaqat texnik yutuq, balki muhandislarimizning salohiyati, jamoaviy hamjihatlik va to‘g‘ri yondashuvning yorqin namunasi bo‘ldi, desak ayni haqiqatdir.

Bu ishni muvaffaqiyatli amalga oshirishda tashabbuskor bo‘lgan va bizni qo‘llab-quvvatlagan kombinat rahbariyati hamda mutaxassislari, Navoiy mashinasozlik zavodi jamoasiga o‘z minnatdorchiligimizni bildiramiz!

Avazxon EZOZXONOV,

“Qizilqum” kon boshqarmasi direktori.