• Yaratildi: 18.07.2022
• Yangilandi: 18.07.2022
• O'qildi: 2246

Kombinatda energetika sohasida katta loyihalar boshlandi

“Konchilar hayoti” gazetasining 2022-yil 16-iyuldagi 13-sonida kombinatda energetika sohasida olib borilayotgan ishlar mavzusida “NKMK” AJ bosh energetigi G‘.Xolboyev bilan suhbat chop etildi. 

- G‘olibjon Olimovich, xabaringiz bor, yurtimizda davlatimiz rahbari boshchiligida energetika sohasida keng islohotlar boshlab yuborildi. Keling, suhbatimizni shundan boshlasak!

- Maʼqul. Haqiqatda, O‘zbekistonda taʼkidlaganingizdek juda katta ishlar boshlab yuborildi. Islohotlarning huquqiy asosi sifatida qator qonun va qonunosti hujjatlari qabul qilindi. 2019 yil 21 mayda O‘zbekiston Respublikasining “Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish to‘g‘risida”gi Qonuni qabul qilinishi sohada yangi davrni boshlab berdi.

Bu masala Prezidentimiz raisligida bir necha bor keng muhokama etildi, aniq vazifalar belgilab berildi. Quvonarli jihati, boshlagan saʼy-harakatlarning ilk natijalari g‘oyat qisqa davrda sezila boshladi. Navoiy va Samarqand viloyatlarida ilk quyosh fotoelektr stansiyasi ishga tushirilishi fikrimiz tasdig‘idir.

Hisob-kitoblarga ko‘ra, energiya resurslaridan hozirgidek foydalanilsa, jahon miqyosida neft zaxirasi 45-50, tabiiy gaz 70-75 yilga yetar ekan. Agarda, energiya ishlab chiqarish jarayoni iqtisodiy jihatdan muntazam ravishda tahlil qilinsa, qayta tiklanadigan energiya manbalari anʼanaviy yoqilg‘i-energetikaga qaraganda ancha arzon tushishi aniqlangan. Bozor iqtisodiyoti sharoitida qayta tiklanadigan energiya manbalari katta istiqbolga egaligi kundek ravshan.

Bilasiz, yurtimiz serquyosh, katta miqdordagi qayta tiklanadigan energiya manbaini yaratish bo‘yicha katta salohiyat va istiqbolga ega. Qayta tiklanadigan energiyaning ushbu turidan yil davomida keng foydalanish mumkin. Buni amalga oshirishning ahamiyatli tomoni shundaki, olamga, odamga taʼsiri, zarari yo‘q. Mutaxassislar fikricha, kelgusida buni amalga oshirish mamlakatimiz aholisining qariyb 60 foizi istiqomat qilayotgan chekka va olis qishloq tumanlarining elektr va issiqlik energiyasiga bo‘lgan ehtiyojini bemalol qondirish imkonini berar ekan.

Gazetxonlarga yana bir axborotni yetkazmoqchiman. Mamlakatimizda 2022-2024 yillarda 3 milliard dollar to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hisobiga, jami quvvati qariyb 3 ming megavattli 10 ta quyosh va shamol elektr stansiyalarini barpo etish rejalashtirilgan. 2026 yilga qadar mamlakatimizda quyosh va shamol elektr stansiyalari umumiy quvvatini 8 ming megavattga yetkazish ustida ish olib borilmoqda. Yaqin vaqtda Xorazm, Buxoro, Qashqadaryo, Namangan va Farg‘ona viloyatlarida quvvati 900 megavatt bo‘lgan 5 ta quyosh elektr stansiyasini barpo etish bo‘yicha investorlar tanlovi yakunlanish arafasida.

Bundan tashqari, Shotlandiyaning Glazgo shahrida bo‘lib o‘tgan iqlim bo‘yicha xalqaro sammitda O‘zbekiston 2030 yilgacha issiqxona gazlarining yalpi ichki mahsulot bir birligiga to‘g‘ri keladigan ulushini 2010 yilga nisbatan 35 foizga kamaytirish tashabbusini eʼlon qildi. Albatta, buning uchun yurtimizda barcha imkoniyatlar, asoslar mavjud.

Eʼtibor bering, shu davrga qadar yurtimizda boshqa qayta tiklanadigan energiya manbalari salohiyati katta bo‘lishiga qaramay, ulardan oqilona foydalanish darajasi, eʼtibor past edi. Davlatimiz rahbari uzoqni ko‘zlab mavjud imkoniyatlardan keng foydalanish borasida yangi davrni boshlab berdi. Bu, shak-shubhasiz, har bir sohada bo‘lgani kabi energetika sohasida ham shiddatli islohotlar boshlanganidan dalolatdir.

To‘g‘ri, qayta tiklanadigan energiya manbalari katta aholi punkti, tashkilot yoki sanoat korxonasi ehtiyojlariga javob beradigan katta hajmdagi energiyani muntazam ishlab chiqarishni taʼminlay olmasligi mumkin. Ammo, olis va borish qiyin bo‘lgan tumanlarda joylashgan obyektlar uchun kichik hajmdagi energiya ishlab chiqarishni taʼminlashning kichik bir yechimidir. Qolaversa, bugungi kunda isteʼmolimizda energiyadan foydalanish hajmi shunchalik kengaymoqdaki, uning kelgusida yana-da ko‘payishi biosfera, insoniyatga katta xavf tug‘diradi. Shu bois, butun energiyaning qayta tiklanadigan ekologik toza manbalari - quyosh va shamol imkoniyatlaridan foydalanish eng to‘g‘ri yo‘l, deb o‘ylayman.

- Maʼlumki, ushbu dolzarb masala davlatimiz rahbari raisligidagi yig‘ilishlar kun tartibida tez-tez muhokama etilmoqda. Unda yirik sanoat korxonalari ham o‘z taʼminoti bo‘yicha qayta tiklanuvchi energiya manbalarini tashkil etishi bo‘yicha ham ko‘rsatmalar berildi. Xush, bu borada kombinatda qanday ishlar olib borilmoqda!?

- Yurtboshimiz aholi va tadbirkorlarning qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishini qo‘llab-quvvatlash, quyosh va shamol elektr stansiyalarini qurish uchun butlovchi qismlar va materiallarni yurtimizda ishlab chiqarish orqali ham loyihalarni arzonlashtirish, mahalliy korxonalar uchun bozor yaratish, bu borada mahalliylashtirish bo‘yicha alohida dastur ishlab chiqish kabi muhim vazifalarni belgilab berdi. Bundan kelib chiqib, kombinat ham ishlab chiqarish, aholi va ijtimoiy soha obyektlarida qayta tiklanuvchi energiya manbalarini keng joriy etish bo‘yicha o‘z strategiyasini ishlab chiqdi.

Ayni paytda unga asosan “ABREST Energy Engineering” MCHJ bilan hamkorlikda, shuningdek, kombinatning Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish boshqarmasi va Navoiy mashinasozlik zavodi mutaxassislarini jalb etgan holda quvvati 200MVt bo‘lgan quyosh fotoelektr stansiyasini barpo etish, gelioqurilmalarni ishlab chiqarish va ishga tushirish, ular uchun zarur asbob-uskunalar, materiallar va butlovchi qismlar ishlab chiqarish, konsentrat va ohaktoshlarni kuydirish pechlaridan ajralayotgan ikkilamchi energiyadan foydalanish ustida ish olib borilmoqda.

Bundan tashqari, kombinat rahbar-xodimlari turar joylariga gelioqurilmalarni joriy etish bo‘yicha ham amaliy ish olib borilmoqda. Bu, kelgusida kombinat va xonadonlarga qo‘shimcha imkoniyatlarni yaratish bilan birga, energiya quvvatini tejash, mablag‘ni iqtisod qilish imkonini beradi. Ayni paytda jamoa o‘rtasida gelioqurilmalardan foydalanish afzalliklari haqida keng ko‘lamli targ‘ibot ishlari olib borilmoqda.

Unutmaslik kerakki, bu kabi ishlarni amalga oshirish qayta tiklanadigan energetikani rivojlantirish, energiya bilan ishonchli taʼminlash bilan birga, energiya yetkazib berishdagi yo‘qotishlarni ancha kamaytiradi. Olis punktlarni energiya tizimiga ulash uchun uzoq masofali elektr uzatish liniyalarini barpo etishga zarurat qoldirmaydi.

Yana shuni alohida taʼkidlashni istardimki, xalqimiz hozirda qayta tiklanadigan energiya manbalari, uning afzalliklari to‘g‘risida yetarli, to‘liq maʼlumotga ega emas. Quyosh va shamol energiyasidan foydalanish yangilik bo‘lgani bois ko‘pchilikda bu borada tasavvur va tajriba yetishmaydi.

- G‘olibjon Olimovich, shu o‘rinda qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishni rag‘batlantirish bo‘yicha gazetxonlarimizga davlatimiz tomonidan berilgan imtiyozlar, uning afzalliklar haqida ham kengroq tushuntirish berib o‘tsangiz.

- Barcha toifadagi ishchi-xodimlarimiz O‘zbekistonda qayta tiklanadigan energetika imkoniyatlariga eʼtibor qaratib, o‘zgarishlar haqida kengroq tanishishi foydadan xoli emas. Jumladan, milliy qonunchiligimizda qayta tiklanadigan energetika texnologiyalaridan foydalanishni rag‘batlantirish ham alohida nazarda tutilgan.

O‘zbekiston Respublikasining 2019 yil 22 maydagi “Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish to‘g‘risida”gi Qonunida quyosh, shamol va qayta tiklanuvchi energiya manbalarini joriy etishga qator imtiyoz va preferensiyalar nazarda tutilgan. Xususan, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan energiya ishlab chiqaruvchilar, shu jumladan, davlatga qarashli bo‘lmagan korxonalar egallagan yer maydonlari hamda qayta tiklanadigan energiya qurilmalari (0,1 MVt va undan yuqori nominal quvvatga ega bo‘lgan) uchun foydalanishni boshlaganlaridan boshlab, mol-mulk va yer solig‘idan o‘n yil muddatga ozod etiladi.

Shuningdek, turar joy binolarida qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanadiganlar uchun ham imtiyozlar taqdim etilishi ko‘zda tutilgan. Yaʼni, mavjud energiya resurslari tarmoqlaridan to‘liq uzilgan holda qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishni boshlagan oylaridan boshlab jismoniy shaxslar mol-mulk hamda yer solig‘idan ozod etiladi. Bundan tashqari, qonunda o‘z ehtiyojlari uchun elektr energiyasini ishlab chiqaruvchilar uchun ruxsatnoma olish talab qilinmasligi ko‘zda tutilgan.

Qonun nafaqat qayta tiklanadigan energiya manbalari yordamida elektr energiyasi ishlab chiqarish bilan bog‘liq jarayonlarni, balki bu boradagi yangi tushunchalarni ham tartibga soladi. Mazkur qonunga ko‘ra, “qayta tiklanadigan energiya manbalaridan energiya ishlab chiqaruvchilar qayta tiklanadigan energiya manbalaridan energiya ishlab chiqarish bilan shug‘ullanadigan yuridik yoki jismoniy shaxslardir”. Shunday qilib, qabul qilingan yangi hujjat qayta tiklanadigan energiya manbalaridan energiya ishlab chiqaruvchilar safini kengaytirish, ushbu jarayonga xususiy kapitalni jalb etishni kengaytirishga xizmat qiladi. Mazmunli suhbatingiz uchun rahmat!

Suhbatdosh: Abdumajid JO‘RAYEV.